BUITEN BINNEN BERREIK
Huisvesting Beekbergen Immendaal
Opdracht
Ontwerp Het Immendaal, zorglocatie voor mensen met dementie op een landgoed |
Opdrachtgever
Atlant Zorggroep |
VISIE
|
Buiten Binnen Bereik gaat over een beschermde omgeving waar binnen én buiten verblijven mogelijk gemaakt wordt door het gebouw. Het ontwerp is tot stand gekomen op basis van een Ruimtelijk- Functioneel Programma van Eisen en een gedegen co-creatieproces met gebruikerssessies en externe deskundigen. De belangrijkste basis voor het ontwerp wordt gevormd door de visie van Atlant “Wij geven Ruimte” en “Ruimte voor Dialoog”. Daarnaast is het ontwerp zo veel mogelijk “evidence based”, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek over de invloed van de omgeving op het welzijn van mensen met dementie. Bovendien omarmden alle betrokken de pracht van de locatie. Dus veel aandacht voor natuur en natuurbeleving.
Het naar buiten gaan werd als kernpunt meegegeven en meteen werd om die reden ook gekozen voor een éénlaags gebouw. Er is niet gekozen voor kleinschalig wonen, maar voor de vrijheid om te dwalen in een diverse leefomgeving. Het gebouw heeft een heldere routing met herkenbare plekken die relateren aan het veelzijdige landgoed. De oorspronkelijke monumentale TBS-kliniek is voor bewoners waardevol als herkenbaar element en oriëntatiepunt van de locatie. Dus veel aandacht voor natuur en natuurbeleving. Het naar buiten gaan werd als kernpunt meegegeven en meteen werd om die reden ook gekozen voor een éénlaags gebouw. Het gebouw heeft een heldere routing met herkenbare plekken die relateren aan het veelzijdige landgoed. De oorspronkelijke monumentale TBS-kliniek is voor bewoners waardevol als herkenbaar element en oriëntatiepunt. |
BELEVING TERREIN
|
Het terrein wordt door het gebouwontwerp en door landschappelijke elementen in zones verdeeld. Zo ontstaat de mogelijkheid om - met inzet van domotica - de mate van bewegingsvrijheid op maat te reguleren, voor zover noodzakelijk. De binnenhof is geheel omsloten door het gebouw. Het gebouw omsluit een riante binnentuin, daaromheen zijn buitentuinen ontworpen die overgaan in de bossen. Voor meeste bewoners zullen de buitentuinen en bossen alleen onder begeleiding bereikbaar zijn, maar bieden de binnentuinen en de binnenhof al een heerlijke rijkdom aan buitenleven. Het landgoed heeft namelijk verschillende landschappelijke karakters. Er is een boszijde, een landschapsweide, een dorpse kant met bestaande opstallen van oude directie woning tot een stookgebouw of een kinderdagverblijf.
Door met toegevoegd buitenprogramma (dierenweide, plantenkweek, wandelroutes, kampeerveld voor kleinkinderen, hergebruik zwembassin) creëren we een dwaalgebied waartussen bewoners vrijuit kunnen bewegen en verblijven. Aan de kant van entree en park wordt de reuring versterkt, aan de boszijde blijft vooral de rust. Zo hebben bewoners mogelijkheid in vrijheid te kiezen voor de mate van prikkeling waar ze zich wel bij voelen. Tegelijk binden we andere stakeholders aan gebruik en beheer van het landschap (zie casestudie ‘maatschappelijke businesscase’) waardoor spontane en geregisseerde ontmoetingen van bewoners met andere mensen mogelijk zijn. |
BELEVING GEBOUW
|
De dwaalruimte heeft in hoofopzet de heldere vorm van een carré, met veel daglicht en uitzichten naar buitentuinen en binnenhof. In samenhang met de oriëntatie op landschap en zonlicht worden materialen en kleuren per kwadrant verschillend gekozen. Dit leidt, samen met verblijfsplekken met specifieke uitzichten, tot herkenbare diversiteit. De huiskamers zijn aan de dwaalruimte geschakeld, zodanig dat bewoners als het ware in een fuik de huiskamers binnenlopen, zodat het dwalen tot rust komt. Ook deze huiskamers hebben een eigen herkenbaar karakter door hun specifieke oriëntatie op het landschap: boskamers, hofkamers, dorpskamers. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt de vrije bewegingsruimte gecombineerd met belevingen en rustplekken van toegevoegde waarde te zijn voor mensen met dementie.
|
NATUURBELEVING
|
Veel bestaande zorglocaties beschikken over forse buitenruimte. Meer stedelijke locaties moeten het met minder ruimte doen en hebben ook nog forse parkeerdruk. In alle gevallen is het van belang om beschikbare ruimte te activeren voor ontmoeting van bewoners met mensen en met natuur. Op het Immendaal is de uitdaging om de natuurbeleving te verrijken en om middels dementievriendelijk beheer en toegevoegd programma voor bewoners en buitenstaanders de ontmoeting met mensen te stimuleren. Een gevoel van zingeving is voor de bewoners van groot belang. Aanleidingen om actief te worden zijn daarvoor nodig. Het terrein kent naast een ruime binnenhof ook de binnen- en buitentuinen, gescheiden door natuurlijke afscheidingen. De binnentuinen zijn voor meeste bewoners dagelijks beschikbaar, en de buitentuinen zijn een extra beleving die onder begeleiding van vrijwilligers en mantelzorgers mogelijk is. Bijvoorbeeld duofietsen zijn hiervoor beschikbaar.
|
DAGRITME
|
De regie over het eigen leven ligt zo veel mogelijk bij bewoners, die ook gestimuleerd worden om eropuit te gaan. Daardoor wordt bewegen gestimuleerd, zowel binnen als buiten. Door éénlaags te bouwen is er in het hele gebouw de mogelijkheid om daklichten toe te passen, waardoor er bijzonder veel daglicht in het interieur komt. We passen voor de appartementen ruime overstekken toe als zonwering, waardoor grote glasvlakken mogelijk zijn, verduistering door screens vermeden wordt en het contact met de omgeving optimaal blijft. Ook ontstaan zo beschutte terrassen voor de woningen, beschut tegen zon, weer en wind. Buiten verblijven is dus niet alleen voor de actieve bewoner, maar ook voor wie rust nodig heeft of beweging niet meer mogelijk is. De gunstige invloed van buitenleven op het dag-nacht ritme van oudere mensen is wetenschappelijk aangetoond.
|
TECHNIEK
|
Het is van belang om klimaatconcepten te ontwikkelen die met weinig inzet van techniek en energie het gebouw aangenaam houden. Goed isoleren is geen kunst meer, een koel gebouw des te meer gezien de klimaatverandering. We ontwikkelden voor Het Immendaal een concept dat uitgaat van een lichte bouwwijze zodat een eenmaal opgewarmd gebouw in de avond vlot afkoelt. En natuurlijk passen we elementen toe die het gebouw zoveel mogelijk koel houden, zoals forse overstekken en een groendak, en de bovenlichten zijn op het noorden gericht. De nog benodigde koeltechniek beperkt zich daarom tot vloerkoeling in de appartementen en huiskamers, in combinatie met luchtverversing die middels warmtewisselaars voor een snelle reactietijd zorgen bij wisselende omstandigheden. De vloerkoeling kost geen externe energie vanwege toepassing van koude-warmteopslag in de bodem. Hetzelfde vloersysteem zorgt in de winter voor een aangename verwarming. Lichte bouw heeft eenduidig voordelen om het aantal temperatuur overschrijdingsuren en het energieverbruik te reduceren.
|
PREFAB EN MODULAIR
|
Geprefabriceerde, lichte units kunnen snel geassembleerd worden op een bouwplaats met een minimale impact voor mens en milieu. Goed assembleren betekent ook makkelijk demonteren en daarmee een verantwoorde circulaire omgang met duurzame materialen. Prefabricage en gebruik van natuurlijke materialen beperken de uitstoot van milieubelastende stoffen. Gezien de stikstofcrisis is het bouwen met minimale uitstoot voor veel locaties de enige mogelijkheid. We kiezen voor een hoofdconstructie en veel afwerkingen in hout, dampopen en daardoor aangenaam voor het binnenklimaat. Uit onderzoek blijkt dat een diversiteit aan natuurlijke materialen, met ieder hun eigen tactiele kwaliteiten, rustgevend werken op mensen met dementie.
|
ECONOMIE EN GEBRUIK
|
Een fijne leefomgeving is voor iedereen van belang. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een omgeving waarin bewoners keuzemogelijkheden hebben en vrijheid genieten tot reductie van de zorgvraag leidt. Dat betekent minder personeelsbelasting, minder druk op mantelzorgers en minder medicijngebruik. Personeel en mantelzorgers die in optima forma kunnen samenwerken aan zorg en welzijn voor bewoners. De extra investeringen in gebouwen, omgeving en activiteiten worden op termijn terugverdiend. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om onderdelen van de gebouwen ‘as a service’ in de kopen, waardoor de bouwkosten fors omlaag kunnen. Door goede afspraken met leveranciers van deze services worden zij betrokken bij een gebouwbeheer dat aansluit op behoeftes van bewoners en personeel.
|